पर्यायवाची या समानार्थी शब्द || Paryayvachi Shabd || Synonyms in Hindi

By admin

Updated on:

पर्यायवाची शब्द(Paryayavachi shabd) |समानार्थी शब्द(Samanarthi Shabd)

प्रिय, पाठकों इस पोस्ट में हमने पर्यायवाची शब्द ( Paryayavachi Shabd)  या समानार्थी शब्द(Samanarthi Shabd) के बारे में जानकारी प्रदान की है। हमने यहाँ पर्यायवाची या समानार्थक शब्दों के अर्थ (Synonyms meaning in Hindi)  और उनकी उदाहरण सहित व्याख्या की है। किसी भी भाषा में    कुछ शब्दों के अनेेेक अर्थ होते हैं। इनके प्रयोग से भाषा  में सजीवता और सौंदर्य आ जाता है, इसके फलस्वरूप पाठक या श्रोता शीघ्र ही प्रभावित हो जाता है।

यहाँ पर्यायवाची शब्द(Paryayavachi Shabd) या समानार्थी शब्दों के बारे में जो जानकारी दी गई है वह इस प्रकार से है :-

  • पर्यायवाची शब्द(Paryayavachi Shabd) किसे कहते हैं?
  • पर्यायवाची शब्द(Paryayavachi Shabd) की सूची

 

 

पर्यावाची या समनार्थक शब्द || Synonyms in Hindi || Synonyms meaning in hindi

 

पर्यायवाची शब्द( Paryayavachi Shabd)

एक ही अर्थ को बताने वाले अनेक शब्द पर्यायवाची शब्द कहलाते हैं। प्रत्येक भाषा में बहुत-से पर्यायवाची शब्द होते हैं। हिन्दी में भी संस्कृत के समानार्थक शब्दों की संख्या काफी बड़ी है।
नीचे कुछ ऐसे पर्यायवाची शब्द दिए जा रहे हैं, जो काफी व्यवहार में आते हैं।
 

पर्यायवाची या समानार्थक शब्दों की सूची (List of Synonyms in Hindi)

अग्नि :-  अनल, पावक, आग, वहिन, कृशानु, वैश्वानर ।
अमृत  :-  सुधा, पीयूष, सोम, अमी, अमिय ।
अच्छा  :-  शुभ, शोभन, उचित, उपायुक्त, सौम्य ।
अजेय :-  अजित, दुर्दान्त, अपराजेय, अदम्य, अपराजित ।
असुर :-  दैत्य, दानव, राक्षस, निशाचर, तमीचर, दनुज ।
अतिथि  :-  अभ्यागत, आगन्तुक, मेहमान, पाहुना ।
अरण्य  :-  वन, कानन, विपिन, अटवी, जंगल, कान्तार, दावा ।
अन्य  :-  भिन्न, पर, पृथक्, द्वितीय, दूसरा, और ।
देह  :-  शरीर, तन, काया, वपु, तनु ।
अश्व :-  घोड़ा, हय, तुरंग, घोटक, सैन्धव, वाजि ।
अहंकार  :-  दंभ, घमण्ड, दर्प, अभिमान ।
अपमान :-  तिरस्कार, निरादर, अवमानना, बेइज्जती ।
अंधकार  :-  तिमिर, तम, तमिस्त्र, अंधेरा ।
अनुपम  :-  अपूर्व, अद्वितीय, अनोखा, निराला, अभूतपूर्व, अनूठा ।
अनुचर  :-  सेवक, दास, भृत्य, परिचारक, किंकर, नौकर ।
आकाश  :-  अम्बर, गगन, नभ, व्योम, अन्तरिक्ष, अनन्त, आसमान, शून्य ।
आज्ञा :-  आदेश, निर्देश, निदेश, हुक्म ।
आभूषण :-  अलंकार, भूषण, विभूषण, गहना ।
आनन्द  :-  उल्लास, आमोद, प्रमोद, प्रसन्नता, हर्ष, आह्लाद, मोद ।
आँख  :-  चक्षु, नेत्र, दृग, लोचन, नयन, विलोचन ।
आम  :-  आम्र, रसाल, अमृतफल ।
इच्छा  :-  अभिलाषा, आकांक्षा, मनोरथ, मनोकामना, लालसा, कामना ।
इंद्र :-  सुरेश, सुरेन्द्र, सुरपति, देवराज ।
इन्द्रपुरी  :-  देवलोक, देवपुरी, अमरावती, अलकापुरी, स्वर्ग ।
ईश्वर :-  परमेश्वर, जगदीश, प्रभु, परमात्मा, ईश, दीनबन्धु, भगवान् ।
उन्नति :-  उत्थान, उभ्युदय, उन्नयन, विकास, उत्कर्ष, प्रगति ।
उद्यान :-  उपवन, वाटिका, बाग, बगीचा, फुलवारी ।
कमल  :-  वारिज, जलज, अम्बुज, नीरज, सरसिज, पंकज, पद्म, राजीव, अरविन्द,सरोज।
कामदेव :-  मनोज, अनंग, मनसिज, रतिपति, पंचबाण, मदन, कन्दर्प ।
कृषक :-  किसान, खेतिहर, कृषिजीवी, हलवाहा ।
कल्पवृक्ष :-  कल्पतरु, कल्पद्रुम, देववृक्ष, सुरखुम, सुरतरु ।
कान :-  श्रवण, कर्ण, कर्णेन्द्रिय, श्रवणेन्द्रिय, श्रोत्र, श्रुतिपुट ।
कौशल :-  कुशलता, निपुणता, चातुर्य, चतुराई, चतुरता, प्रवीणता ।
किरण :-  कर, रश्मि, मरीचि, मयूख, अंश ।
कुबेर :-  यक्षराज, धनाधिप, धनद, धनपति ।
कोमल :-  मृदु, मुलायम, सुकुमार, नरम, मसृण, नाजुक ।
किनारा :-  तट, कूल, कगार, तीर।
कपड़ा :-  वस्त्र, वसन, पट, चीर, अम्बर ।
कोयल :-  पिक किल, श्यामा ।
खल :-  दुष्ट, धूर्त, कुटिल, दुर्जन, अधम, नीच ।
गंगा :-  भागीरथी, सुरसरि, सुरसरिता, त्रिपधगा, मन्दाकिनी, जाह्नवी ।
गणेश :-  लम्बोदर, एकदन्त, गजानन, गजबदन, गणपति, विनायक ।
गीदड़ :-  शृंगाल, सियार, जम्बुक ।
गरुड़ :-  वैनतेय, खगकेतु, हरिवाहन, खगेश, पक्षिराज ।
गृह :-  घर, निकेतन, भवन, आगार, आवास, सदन, धाम, आलय, गेह ।
ग्रीष्म :-  गर्मी, ताप, निदाघ, धाम ।
चन्द्र :-  शशि, राकेश, निशाकर, सुधाकर, रजनीश, इन्दु, शशांक, सुधांशु, हिमांशु, मयंक, सोम, विधु, राकापति, चाँद, चंदा ।
चतुर :-  प्रवीण, कुशल, निपुण, योग्य, पटु, नागर, होशियार ।
चाँदनी :-  चन्द्रिका, ज्योत्सना, कौमुदी ।
जन्म :-  उत्पत्ति, उद्भव, आविर्भाव, पैदाइश ।
जल :-  वारि, नीर, तोय, उदक, सलिल, पानी, अम्बु, जीवन ।
तलवार :-  करवाल, असि, खड्ग, कृपाण ।
तारा :-  नयत, उडु, नक्षत्र, तारक, तारिका ।
तालाब :-  तड़ाग, सरोवर, सर, ताल, जलाशय ।
थोड़ा :-  अल्प, न्यून, किंचित्, स्वल्प, ज़रा ।
देवता :-  सुर, विबुध, देव, निर्जर, अमर ।
दिन :-  दिवस, वासर, बार, अह ।
दुर्गा :-  कल्याणी, महागौरी, सिंहवाहिनी, जगदम्बा, काली, चंडी।
दाँत :-  दन्त, दशन, द्विज ।
दुःख :-  पीड़ा, कष्ट, व्यथा, शोक, क्लेश, वेदना, यन्त्रणा, सन्ताप, यातना ।
दूध :-  क्षीर, पय, दुग्ध, गोरस ।
धन :-  वित्त, अर्थ, सम्पत्ति, मुद्रा, लक्ष्मी, श्री, द्रव्य
धनुष :-  कोदंड, चाप, शरासन, कमान ।
ध्वजा :-  पताका, झंडा, निशान, ध्वज, केतु ।।
नदी :-  सरिता, तटिनी, तरंगिणी, निर्झरिणी, स्त्रोतस्विनी ।
नारी :-  महिला, वनिता, ललना, रमणी, स्त्री, कामिनी, औरत, अबला ।
नौका :-  नाव, तरिणी, जलयान, तरी, बेड़ा, डोंगी, पोत ।
नाश :-  ध्वंस, क्षय, विनाश, तबाही ।
पक्षी :-  विहग, विहंग, खग, शकुनि, नभचर, खेचर, द्विज, पंछी
पुष्प :-  फूल, सुमन, प्रसून, कुसुम, पुहुप ।
पवन :-  वायु, अनिल, बात, मारुत, समीर, हवा, बयार, समीरण ।
पर्वत :-  शिला, पाषाण, प्रस्तर, पाहन, अश्म ।
पृथ्वी :-  भूमि, थरा, वसुधा, मही, वसुंधरा, भू, अचला, धरती, धरणी ।
पवित्र :-  पावन, पूत, शुचि, शुद्ध, पुण्य, अकलुष, निर्मल, निश्कलुष ।
प्राकृतिक :-  स्वाभाविक, नैसर्गिक, प्रकृत, कुदरती ।
पत्थर :-  शिला, पाषाण, प्रस्तर, पाहन, अश्म ।
पुत्र :-  तनय, आत्मज, तनुज, सुत, नन्दन, बेटा, लाल, लड़का ।
पत्नी :-  प्रिया, भार्या, वधू, गृहिणी, स्त्री, अर्धाङ्गिनी, अंगना, कान्ता, वामा ।
पुत्री :-  कन्या, सुता आत्मजा, तनुजा, दुहिता, तनया, लड़की, छवि ।
पंडित :-  विद्वान्, कोविद, सुधी, मनीषी, बुध, प्राज्ञ ।
प्रकाश :-  ज्योति, चमक, धुति, प्रभा, रोशनी, उजाला, छवि ।
पति  :-  भर्ता, स्वामी, नाथ, वल्लभ, बालम, साजन ।
पर्ण  :-  पत्ता, पत्र, दल, पात, किसलय ।
पाप :-  अधर्म, अघ, पातक, दुष्कृत्य ।
बन्दर  :-  वानर, कपि, हरि, मर्कट, शाखामृग ।
बाल :-  केश, कच, कुन्तल, चिकुर, अलक ।
बालक :-  शावक, बच्चा, लड़का, शिशु ।
बुद्धि  :-  धी, मति, मेधा, प्रतिज्ञा, प्रज्ञा, विवेक, अक्ल, मनीषा ।
ब्रह्म :-  विधि, विधाता, चतुर्मुख, स्रष्टा, प्रजापति, चतुरानन ।
ब्राह्मण :-  भूसुर, भूदेव, विप्र, द्विज ।
बिजली :-  तड़ित, चपला, विधुत, चंचला, दामिनी, सौदामिनी ।
बर्फ :-  तुषार, हिम, तुहिन, नीहार ।
मिथ्या :-  झूठ, मृषा, अयधार्थ, असत्य, अलीक ।
मदिरा :-  मद्य, सुरा, वारुणी, शराब, मधु ।
मधुप :-  भौंरा, भ्रमर, अलि, मधुकर, द्विरेफ, षट्पद ।
माता :-  जननी, अम्बा, माँ, धात्री, प्रसू, अम्बिका ।
मधु :-  वसन्त, कुसुमाकर, ऋतुराज, माधव ।
मित्र :-  सखा, सुहृद, सहचर, मीत, दोस्त ।
महेश :-  आशुतोष, शंभु, शिव, शंकर, रुद्र, महेश, महादेव, पशुपति, त्रिलोचन ।
मेघ :-  घन, बादल, नीरद, पयोद, पयोधर, पर्जन्य, जलद, वारिधर ।
मुक्ति :-  मोक्ष, निर्वाण, परमपद, सद्गति, कैवल्य ।
मृत्यु  :-  निधन, देहान्त, मरण, शरीरान्त, देहावसान, मौत ।
मयूर :-  मोर, शिखी, केकी।
मछली :-  मत्स्य, कमर, शफरी, मीन ।
युद्ध :-  रण, संग्राम, समर, लड़ाई, संघर्ष, विग्रह ।
रावण :-  दशानन, दशग्रीव, लंकेश, दशकंध, दशकंठ ।
राजा  :-  महीप, नरेश, नृप, भूप, नरेन्द्र, भूपति, नृपति ।
रात  :-  रात्रि, निशा, यामिनी, विभावरी, रजनी, दोषा, यामा, शर्वरी ।
राक्षस  :-  असुर, दैत्य, दनुज, निशाचर, दानव ।
लक्ष्मी  :-  रमा, कमला, चंचला, इन्दिरा, श्री, चपला, विष्णुप्रिया ।
वृक्ष :-  पेड़, विटप, तरु, द्रुम, पादप, दरख्त ।
विष्णु :-  नारायण, केशव, लक्ष्मीपति, उपेन्द्र, चतुभुर्ज, माधव, अच्युत, गोविन्द, गरुड़ध्वज ।
शत्रु :-  वैरी, विपक्षी, रिपु, अरि, अराति, दुश्मन ।
शोभा  :-  काँति, छटा, प्रभा, द्युति, विभा, आभा, सुषमा ।
शोकाकुल :-  खिन्न, विषण्ण, व्यथित, चिन्तित, आतुर, दुःखी, व्याकुल ।
साधु  :-  मुनि, यति, अवधूत, वैरागी, वीतराग, सन्त, संन्यासी ।
सागर :-  समुद्र, जलनिधि, वारिधि, सिन्धु, उदधि, पयोधि, रत्नाकर, अर्णव ।
समूह  :-  समुदाय, वृन्द, गण, पुंज, दल, झुण्ड, टोली ।
सरस्वती  :-  भारती, भाषा, शारदा, वाक्, गिरा, श्री, वागीश्वरी ।
सर्व  :-  समस्त, अखिल, समग्र, सकल, पूर्ण, सम्पूर्ण, सारा, निखिल ।
साँप  :-  नाग, अहि, व्याल, भुजंग, विषधर, सर्प, उरग ।
सिंह  :-  मृगराज, मृगेन्द्र, मृगपति, हरि, शेर, पंचमुख, केसरी, वनराज ।
सूर्य :-  प्रभाकर, दिवाकर, दिनकर, भास्कर, भानु, सविता, आदित्य, रवि, दिनेश,अंशुमाली, दिनमणि ।
स्वर्ण :-  सोना, सुवर्ण, कुन्दन, कनक, हिरण्य।
हस्ती :-  हाथी, नाग, द्विरद, दन्ती, मतंग, गयन्द ।
हाथ :-  कर, पाणि, हस्त ।
इति :-  अन्त, समाप्ति ।
उदर :-  पेट, जठर, कुक्षि, तुद ।
इनाम  :-  पुरस्कार, पारितोषिक, प्रीतिकर, आन्नदकर ।
नमस्कार  :-  नम, प्रणाम, नमस्ते, अभिवादन ।
नरक  :-  यमपुर, यमलोक, यमालय, दुर्गति, संघात ।
तीर  :-  बाण, सायक, शिलीमुख, शर ।
हनुमान :-  मारूति, महावीर, पवनसुत, कपीश ।
रास्ता :-  बाट, मार्ग, राह, डगर ।
सरोवर :-  तालाब, सर, ताल ।

admin

मैं इतिहास विषय की छात्रा रही हूँ I मुझे विभिन्न विषयों से जुड़ी जानकारी साझा करना बहुत पसंद हैI मैं इस मंच बतौर लेखिका कार्य कर रही हूँ I

Related Post

दोहा किसे कहते हैं | Doha in Hindi

हरिगीतिका छन्द किसे कहते हैं | Harigitika Chhand in Hindi

गीतिका छन्द किसे कहते हैं | Gitika Chhand in Hindi

रोला छन्द किसे कहते हैं | Rola Chhand in Hindi

Leave a Comment